पंढरपूरातील विठ्ठल देव: भक्तीचा नित्य संरक्षक

अर्थ आणि भावार्थ :-

युगे अठ्ठावीस विटेवरी उभा ।
वामांगी रखुमाई दिसे दिव्य शोभा ।
पुंडलिकाचे भेटी परब्रह्म आले गा ।
चरणी वाहे भीमा उद्धरी जगा ।। १ ।।

विठ्ठल पंढरपूरच्या विटेवर उभा आहे, अगदी अठ्ठावीस युगांपासून.
त्याच्या वामांगी रखुमाई उभी असून, त्यांच्या दिव्य शोभेने पंढरपूर आलोकित झाले आहे.
परब्रह्म विठ्ठल, पुंडलिकाच्या भक्तीने आकर्षित होऊन, इथे पंढरीत स्थिरावला आहे.
त्याच्या पवित्र चरणाशी भीमा नदी वाहते, जी भक्तांचा उद्धार करण्यासाठी सदैव तत्पर आहे. || १ ||

जय देव जय देव जय पांडुरंगा ।
रखुमाईवल्लभा, राईच्या वल्लभा पावे जिवलगा ।।
जय देव जय देव ।। धृ० ।।

हे देव पांडुरंगा, तुझा जयजयकार असो!
हे रखुमाई आणि राई यांच्या प्रिय पती, माझे प्राणसखा, माझ्यावर कृपादृष्टी ठेव, ही विनंती तुझ्या चरणी!

(देवांच्या पत्न्या त्यांच्या शक्तीचं प्रतीक असतात. त्या तारक आणि मारक या दोन स्वरूपांत प्रकट होतात. विठ्ठल, जो उत्पत्ती, स्थिती आणि लय यांपैकी स्थितीचा देव आहे, त्याच्या दोन शक्ती उत्पत्ती आणि स्थिती यांच्याशी संबंधित आहेत.)
।। धृपद ।।

तुळसीमाळा गळा कर ठेवुनी कटी ।
कासे पीतांबर कस्तुरी लल्लाटी ।
देव सुरवर नित्य येती भेटी ।
गरुड हनुमंत पुढे उभे रहाती ।। २ ।।

विठ्ठलाने आपल्या गळ्यात तुळशीची माळ घातली आहे, आणि दोन्ही हात कमरेवर ठेवले आहेत. पिवळा पीतांबर कमरेला परिधान केला असून, कपाळावर कस्तुरीचा टिळा शोभतो आहे. परमात्म्याच्या या विठ्ठल रूपाचं दर्शन घेण्यासाठी श्रेष्ठ देवता रोज येत असतात. गरुड आणि हनुमान नेहमी हात जोडून विठ्ठलाच्या समोर उभे राहतात.

धन्य वेणूनाद अनुक्षेत्रपाळा ।
सुवर्णाची कमळे वनमाळा गळा ।
राई रखुमाबाई राणीया सकळा ।
ओवाळिती राजा विठोबा सावळा ।। ३ ।।

ओवाळतांना आरत्या, पांडुरंगाच्या चरणी समर्पित करतात. भक्तगण कुर्वंड्या, म्हणजे लहान दिव्यांनी सजलेले द्रोण, आनंदाने घेऊन येतात. आरती ओवाळून, त्यांना चंद्रभागेच्या पवित्र जलात विसर्जित करतात.

दिंड्या घेऊन आलेले वैष्णव, पताकांच्या गर्जनेत देहभान विसरून, भक्तिरसात तल्लीन होऊन नाचतात. पंढरपूरच्या या अद्वितीय महिमेचे वर्णन करणे अशक्य आहे; तो शब्दांच्या पलीकडचा आहे.

।। ४ ।।

ओवाळू आरत्या कुर्वंड्या येती ।
चंद्रभागेमाजी सोडुनिया देती ।
दिंड्या पताका वैष्णव नाचती ।
पंढरीचा महिमा वर्णावा किती ।। ४ ।।

पांडुरंगाच्या आरतीसाठी भक्तगण ओवाळण्यासाठी दिवे लावलेल्या कुर्वंड्या घेऊन येतात. आरती ओवाळून झाल्यावर त्या चंद्रभागेत विसर्जित करतात. दिंड्या निघालेल्या असतात, पताका घेऊन आलेले वैष्णव भक्त देहभान विसरून नाचत असतात. पंढरीचा हा महिमा किती सांगावा? शब्दांतून तो वर्णन करणे केवळ अशक्य आहे! ।। ४ ।।

आषाढी कार्तिकी भक्तजन येती ।
चंद्रभागेमध्ये स्नान जे करिती ।
दर्शनहेळामात्रे तया होय मुक्ति ।
केशवासी नामदेव भावे ओवाळिती ।। ५ ।।

(हे पांडुरंगा,) दरवर्षी आषाढी आणि कार्तिकी एकादशीला तुझे लाखो भक्त पंढरपूरला येऊन, चंद्रभागेत भक्तिभावाने स्नान करतात, तुझे दर्शन घेतात, आणि तुझ्या कृपाकटाक्षाने त्यांना मोक्ष प्राप्त होतो. (तुझ्या या कृपेमध्ये किती अपार महिमा आहे !)
हे केशवा, नामदेव तुझ्या चरणी भक्तिभावाने आरती ओवाळत आहेत. (तुझी कृपा सदैव त्यांच्यावर राहो, हीच तुझ्या चरणी प्रार्थना आहे !) ।। ५ ।।